In het wetenschappelijk onderwijs – en vooral binnen de exacte vakken , is kritisch denken geen luxe, maar een noodzaak. Studenten die een practicum volgen, moeten meer doen dan alleen handelingen uitvoeren: ze moeten kunnen redeneren, analyseren en reflecteren. Pre-practicumvoorbereiding blijkt daarbij een krachtig middel om deze denkvaardigheden te stimuleren.

In dit artikel delen we inzichten uit wetenschappelijk onderzoek over het belang van procesvaardigheden, kritisch denken en effectieve onderwijsmethoden. Ideaal voor instellingen en docenten die hun practicumonderwijs willen versterken.

Waarom procesvaardigheden essentieel zijn?
Tijdens een practicum is het cruciaal dat studenten de uitkomsten van hun experiment correct kunnen analyseren. Dat vraagt om zogenaamde procesvaardigheden: het interpreteren van gegevens, voeren van inhoudelijke discussies, en het trekken van onderbouwde conclusies (Reynders et al., 2020).

Deze vaardigheden hangen nauw samen met kritisch denken. Studenten moeten in staat zijn om sterke argumenten te formuleren, informatie kritisch te evalueren en rationele beslissingen te nemen (Manalo, 2020; Caroselli, 2011). Dit betekent: geen aannames, maar bewuste en accurate analyses.

Onderzoek toont aan dat probleemoplossend vermogen en informatieverwerking eigenlijk voortkomen uit kritisch denken (Raj et al., 2022). Studenten die sterk zijn in kritisch denken, blinken ook uit in het verwerken van complexe informatie en het oplossen van vraagstukken.

Drie strategieën om kritisch denken te ontwikkelen

1.  Onderwijsinstellingen: creëer een stimulerende leeromgeving
   Een krachtige leeromgeving begint bij het curriculum. Onderwijsinstellingen moeten kritisch denken integreren in hun lesplannen en beleid (Tripon, 2020). Ontwikkelkaders van López et al. (2017) en Jiménez-Aleixandre & Puig (2022) bieden hiervoor waardevolle richtlijnen.
2.  Docenten: stel de juiste vragen, niet alleen de antwoorden
    Docenten spelen een sleutelrol. Door gerichte, prikkelende vragen te stellen, activeren ze het denkproces van studenten (Tripon, 2020; May et al., 2022). Dit noemen we vragentriggers: vragen die studenten aanzetten tot reflectie, analyse en evaluatie. Denk aan vragen zoals:
   1. Wat verwacht je te observeren in dit practicum?
   2. Hoe verklaar je dit onverwachte resultaat?
   3. Welke alternatieve verklaring is mogelijk?

        Effectieve begeleiding vereist ook uitleg over denkstrategieën én het stapsgewijs loslaten van ondersteuning (Butler, 2002). Dit proces –           scaffolding – helpt studenten om zelfstandig verder te denken.

    3. Studenten: zelfstandig voorbereiden loont
         Voor studenten is zelfstandig voorbereiden een belangrijke succesfactor. Pre-practicumvoorbereiding, zoals het bekijken van                               uitlegvideo’s of het maken van quizzen, vermindert cognitieve belasting en verhoogt het inzicht (Fishovitz et al., 2020; Doherty &                           Stephens, 2021).

Door zich goed voor te bereiden, kunnen studenten hun voorkennis activeren en nieuwe informatie beter integreren. Dit leidt tot meer betrokkenheid tijdens het practicum en betere analyse van resultaten (Agustian & Seery, 2017; Disch et al., 2023; Gregory & Trapani, 2012).

Onderzoek van Budiastra et al. (2021) en Rathnayaka et al. (2024) bevestigt dat zelfstandige voorbereiding – ondersteund met interactieve leermiddelen – de ontwikkeling van kritisch denken stimuleert. Ook Brederode et al. (2020) tonen aan dat pre-practicumactiviteiten een directe bijdrage leveren aan het leerresultaat.

 

Conclusie: een geïntegreerde aanpak werkt het best
Kritisch denken is geen vaardigheid die studenten vanzelf ontwikkelen. Het vraagt om een gezamenlijke inzet van onderwijsinstellingen, docenten én studenten. Pre-practicumvoorbereiding blijkt hierin een bewezen effectieve aanpak te zijn.

Of het nu gaat om technische opleidingen, universitair practicumonderwijs of beroepsgerichte practica: een doordachte voorbereiding maakt het verschil. Zo worden studenten niet alleen vaardiger in uitvoeren, maar ook in denken.

 

| Kritisch denken is geen bijzaak in het practicum, het is de kern.

 

Bronnen
Agustian, H. Y., & Seery, M. K. (2017)

Brederode, T. M., et al. (2020)

Budiastra, I. W., et al. (2021)

Butler, D. L. (2002)

Cann, A. J. (2016)

Caroselli, M. (2011)

Disch, E. R., et al. (2023)

Doherty, J., & Stephens, J. M. (2021)

Fishovitz, T. M., et al. (2020)

Gregory, J. E., & Trapani, J. (2012)

Jiménez-Aleixandre, M. P., & Puig, B. (2022)

Johnstone, A. H. (1997)

López, E. J., et al. (2017)

Manalo, E. (2020)

May, D. C., et al. (2022)

Negley, T. L. (2022)

Raj, N., et al. (2022)

Rathnayaka, R. M. T. K., et al. (2024)

Reynders, M., et al. (2020)

Tripon, A. M. (2020)

Willingham, D. T. (2008)